Fort Nassau in de rio BerbiceIn 1667 werd opgetekend het "Waerachtich Verhael van de heerlijke overwinning van Pirmeriba ende de reviere Seraname, gelegen aen 't vaste lant van America, door de Zeeusche Oorlogschepen, en 't gene zy daer verrigt hebben: Nevens 't weder veroveren van Ysequepe, Boumerona en Tabago, En het haer verder op hare Reys ontmoet is onder het Commando vanden Commandeur Crijnsen.". Predikant Abraham Westhuysen die meevoer op het schip De Vissers-Herder heeft dit verhaal optekend varende tussen Guadeloupe en Antigua in mei 1667.
Een paar lange citaten wil ik hier noemen, met name die betrekking hebben op Berbice, Essequebo en Pomeroon. Ik spring in op pagina A3 van het relaas
(...)Dus verre is ons eerste ende voornaemste desseyn [verovering van Suriname] door Godts segen geluckigh volbracht, de andere aengaende, die ons tot noch toe onbekent syn (want wy voeren noch beslooten brieven met ons:) synde om Ysequepe [Essequebo], Boumerona [Pomeroon] en Tabago [Tobago], de onse by de Engelse afgenomen, weder af te nemen, sijn niet van grote moeyelickheyt in haer volvoeren gheweest; want verstaen hebbende, dat Ysequepe en Boumerona door Matthijs Berghenaer Commandeur in Barbices [Berbice] sijn onkosten vergoedende, de 2 gemelte plaetsen onder ons Staets beheerschinge ware te brengen. Maer Tabago verstonden wy dat door de Francen hernomen was, waer in wy dan de meeste swaricheyt vonden; maer heeft al mede een goet succes genomen, gelijck U.E. naderhant hooren sult.
Op dese kennisse dan van den toestandt onser saecken, is den 28 dito goet gevonden, om tijdt te gewinnen, dat wy met ons Schipt voor uyt naer de Barbices souden zeylen, terwijl den Commandeur Crijnssen met sijn byhebbende Schepen, noch eenige dagen soude besteden om in Seraname alles noch in goede ordre te bregen. Wy sijn dan den 1 April uyt de Seraname naer de Barbices gezeylt, om met den Commandeur Bergenaer aldaer, de by hem veroverde plaetsen weder te eissen voor den Staet, tot dien eynde den gemelten Bergenaer afquam om mondeling met de onse te spreken wegens het accoordt van sijn geleden onkosten, ende alsoo voor de Riviere de koste van onse Schepen te verwachten. Den 3 dito arriveerden wy voor de Rivier van Barbices, ende ben ick met onse Capiteyn na boven gevaren na het Fort, omtrent 14 mijlen op de Riviere. Onderwegen ontmoeten wy een Barck, die wy voor een Engels Scheepje in den eersten aensiende, ons dede bereyden, hoewel seer slecht ghewapent sijnde in onse Sloepe, aen te vallen, maer wierden naderhandt den anderen kennende voor vriendt: Onse reyse dan vorderende quamen den 4 dito aen 't Fort, waer onse kompste groote blijdschap veroorsaekte, soo ten opsicht van de tydinge die wy haer van 't veroveren van Seraname brachten (alsoo sy altijdt van daer eenich quaedt toeval waren vreesende) als mede om dat sy nu lange jaren hadden verlangt naer de komste van een Predikant, die hare kinderen mocht Doopen, die daer al veele noch ongedoopt waren. Onse komste wierdt aenstonts door Expressen de Colloniers bekent gemaeckt, ten eynde sy met hare kinderen op het spoedichste mochten afkomen; want wy den Commandeur Bergenaer voornoemt, volkomen op onse voorslach bereyt vindende, van voornemen waren om des anderen daeghs weder naer om laegh te vertrecken. Dese dan geen tijdt versuymende, quamen des nachts naer om laegh, ende waren met den dagh aen het Fort, als wanneer naer de Predicatie elf kinderen gedoopt zy van 3 jaren oudt en daer onder. Ons vertreck door een Koorts die my aentrefte, voor dien dagh verhindert werdende, vertrocken den 6 dito wederom naer om laech, met ons voerende den Commandeur Bergenaer ten eynde vernoemt, met onse over het transporteren van Ysequepe en Bourmerona te handelen. Den 7 aen Boordt komende, wierdt goet gevonden, terwijl wy onse andere Schepen mosten verwachten, met het onse eenige mijlen de Riviere op te varen, om ons van versch water te versien. In dit op en af komen, na veel stribbelings, sijn wy den 12 dito buyten geraekt, sijnde den derden Paesdagh, doch om een seer slechte Paesschen te houden; want soo haest wy buyten de mondt van de Riviere waren, geraekten wy op een seer harden Sand-banck aen de grondt, en door het leeghe water, bleef het met eenen sitten, ende daer was het dat het Schip soo vreeselijcke stooten dede, dat die selfs de stoutste dede verbleeken: ons Roer stiet af, ende nam met eenen het achterste van de Cajuyt wech, ende indien de windt een weuynich hadde beginnen aen te groeyen, souden licht de Schipbreuck niet ontgaen hebben, maer Godt gaf dat de selve meer stilde als aengroeyde, en soo met hooge water, tegen yders vermoeden, sonder groote schade, in 't diepe raekte, waer wy op ses vamen ten Ancker quamen, verwachtende de aenkomste van onse andere Schepen, die den 20 dito by ons quamen, hebbende achtergelaten het Schip van Capiteyn Loncke, die met noch een kleynder Vaertuygh was gebleven tot meerder verseeckerheyt van de Riviere de Seraname; te meer, nadien 2 schepen met Negers daer al uren wierden verwacht, die ons anders mochten ontkomen. De Commandeur Bergenaer, die met ons handelde, quam in alle vrientschap over een, en heeft hy beyde de plaetsen voornoemt weder in handen van hare Ed. Mo. van Zeelandt herstelt, waer dan tot Commandeur is gebleven den Vendrich Baerlant op Ysequepe, ende den Commandeur Sael op Bourmerona, die met haer Volck en Victuallie te samen met het Schip 't Prinsje van le Sage, en den Hoecker, op gemelte plaetsen sijn geordonneert gebracht te werden, terwylen wy naer Tabago met onse andere Schepen souden zeylen om de saken daer te effenen. (..) midden pagina A4
Nog een mooi citaat van Westhuysen die met zijn reisgenoten uitgenodigd werd door een grote groep Wilden (100 indianen) om te eten en te drinken.
(..) maer alsoo sy selfs daer niet van aten, wilden wy oock die niet proeven; maer daer naer brachten sy ons een back met dranck toe, die van kawsel van Oude Wijven gemaeckt wierdt, hoewel dese ons immers soo weynich lusten, soo dorsten wy nochtans dit niet weygeren, hebbende dickmael gehoort, dat sy het seer qualijck nemen wanneer men weygert met haer te drinken: Wy droncken dan van dese walglijcke dranck, daer op sy dan terstondt alle hare Wapenen af leuden, ende toonden ons alle mogelijcke vriendtschap (..)
Over vroege contacten tussen Nederlanders en Indianen in de Guiana's en Amazonia is een indrukwekkend proefschrift verschenen van de hand van Lodewijk Hulsman, Nederlands Amazonia : handel met indianen tussen 1580 en 1680.
Meer over contacten tussen Nederlanders, Indianen en Afrikanen is te vinden in Geloof in de Nieuwe Wereld: ontmoeting met Afrikanen en Indianen (1600-1700) door L.J. Joosse. Dit boek is raadpleegbaar via google books:
